تحقیق درمورد؛ اراده

لینک دانلود و خرید پایین توضیحات

فرمت فایل word  و قابل ویرایش و پرینت

تعداد صفحات: 4

اراده

براى آن که از مشارطه و مراقبه و محاسبه خود بهترین بهره را ببریم علاوه بر کیفر دادن نفس و توبیخ آن باید اراده خود را تقویت کنیم تا بر عزم خود پایدارى کند و عامل بازدارنده او از خطا تنها رنج کیفر و ملامت نباشد. مقصود از اراده کیفیتى نفسانى است که پس از آگاهى انسان از کمال بودن فعلى براى او، و یافتن شوق به آن کمال پدید مى‏آید.

بنابراین مبادى افعال ارادى انسان عبارتند از: تصور فعل، داورى نسبت به کمال بودن آن و اشتیاق به انجام آن پس از شوق به فعل اراده پدید مى‏آید و سپس فعل ارادى از انسان صادر مى‏شود با توجه به مبادى مذکور در مى‏یابیم که برخى مبادى فعل ارادى را مى‏توان به اختیار خود تحصیل نمود اراده به عنوان مبدا اخیر فعل ارادى نمى‏تواند فعل اختیارى انسان باشد؛ زیرا هر فعل اختیارى مسبوق به اراده است و اگر قایل شویم که اراده فعلى اختیارى است تسلسل لازم مى‏آید. برخى از فیلسوفان معتقدند اراده فعل اختیارى نفس است ولى نفس نسبت به اراده فاعل بالقصد نیست، بلکه فاعل بالتجلى است.

حال که مى‏دانیم برخى مبادى تحقق فعل ارادى قابل تحصیل است، مى‏توانیم افعال ارادى خود را با اصلاح مبادى اراده، اصلاح کنیم.

شوق انجام فعل، پس از تصور فعل و اعتقاد به کمال بودن آن حاصل مى‏شود. پس مى‏توان با تصحیح عقاید و ملاک‏هاى داورى خود درباره کمال بودن یا نبودن افعال شوق را به سوى افعال خوب متمایل ساخت. همچنین مى‏توان پس از اطلاع از معیارهاى خوبى و بدى افعال شوق را به سوى افعال خوب متمایل نمود. پس از اطلاع از معیارهاى خوبى و بدى افعال نیز باید بکوشیم در موقعیت‏هایى که افعال نادرست اخلاقى را به تصور انسان مى‏آورد واقع نشویم. به این ترتیب شوق انسان بیشتر به سوى افعال زیبا و شایسته خواهد بود و به تبع آن اراده انسان به افعال قبیح تعلق نخواهد گرفت.

ضعف اراده و تقویت آن

ضعف اراده ناشى از ضعف مبادى آن است که که درک عمیقى از کمال بودن یک فعل ندارد، حتى اگر انجام آن فعل را اراده کند، مقاومت او در حفظ اراده اندک خواهد بود. غفلت از ارزش فعل و مقصد نیز اراده را ضعیف مى‏کند. غفلت از ارزش مقصد موجب مى‏شود انگیزه‏هاى معارض ارزشمندتر به نظر آیند و انگیزه پى‏گیرى مقصد اصلى را از میان بردارند.

احساس ناتوانى در رسیدن به مقصد نیز انگیزه پى‏گیرى آن را سست مى‏کند و اراده را ضعیف مى‏سازد. همچنین کسى که ارزش فرصت و مهلت رسیدن به مقصد را نمى‏داند، دچار تسویف مى‏شود و به تدریج بى‏انگیزه و سست مى‏گردد.

با توجه به عوامل تضعیف کننده اراده مى‏توان راه‏هاى تقویت اراده را شناخت. در آیات و روایات ،عبارات فراوانى وجود دارد که توجه به آنها در از میان بردن عوامل سستى اراده مؤثر است. ناآگاهى و غفلت از کمال بودن و ارزشمندى افعال با توجه به آثار و نتایج آنها برطرف مى‏شود، افعال نیک افعالى هستند که انسان را به قرب خداوند نایل مى‏کنند. توجه به محبت و رضایت خداوند نسبت به کسانى که اعمال صالح را انجام مى‏دهند، ارزشمندى عمل خوب را به یاد مى‏آورد. همچنین توجه به آثار منفى افعال قبیح و خشم خداوند نسبت به مرتکبان آنها، انگیزه مقاومت در برابر گناه را تقویت مى‏نماید.

انگیزه نیکوکارى، تبعیت از دستورات دینى، تقوا پیشگى، صبر، توکل، دادگرى، عفو، تواضع، صلابت در برابر دشمن و جهاد در راه خدا و... را مى‏توان با توجه به آیات زیر تقویت نمود و اراده و مقاومت را قوت بخشید:

یا ایها الذین آمنوا من یرتد منکم عن دینه فسوف یأتى اللَّه بقوم یحبهم و یحبونه اذلة على المؤمنین اعزة على الکافرین یجاهدون فى سبیل اللَّه و لا یخافون لومة لائم؛ (112)

اى کسانى که ایمان آورده‏اید، هر کس از شما از دین خود برگردد، به زودى خدا گروهى دیگر را مى‏آورد که آنان را دوست دارد و آنان نیز او را دوست دارند. اینان با مؤمنان فروتن و بر کافران سرفرازند. در راه خدا جهاد مى‏کنند و از سرزنش هیچ ملامت گرى نمى‏ترسند.

ان اللَّه یحب المحسنین، ان اللَّه یحب المتوکلین، ان للَّه یحب المقسطین، واللَّه یحب الصابرون.

قال اللَّه هذا یوم ینفع الصادقین صدقهم لهم جنت تجرى من تحتها الانهار خالدین فیها ابدا رضى اللَّه منهم و رضوا عنه ذلک الفوز العظیم. (113)

خدا فرمود: این روزى استکه راستگویان را راستى‏شان سود بخشد. براى آنان باغ‏هایى است که از زیر درختان آن نهرها روان است همیشه در آن جاودانند. خدا از آنان خشنود است و آنان نیز از او خشنودند. این است رستگارى بزرگ.

آیاتى از این قبیل، انسان را به ارزشمندى افعال آگاه مى‏کند و نیکى آنها را یادآورى مى‏نماید.

آیاتى نیز نادرستى و قبیح بودن افعال را یادآورى مى‏نمایند. آیاتى مانند:

انه لا یحب الظالمین، ان اللَّه لا یحب المفسدین، ان اللَّه لا یحب الخائفین، انه لا یحب المعتدین.

آیاتى نیز در قرآن وجود دارد که انگیزه‏هاى معارض با اعمال صالح را از طریق معرفى لذات آخرت و جاودانگى آن تضعیف مى‏کند و در نتیجه اراده عمل صالح تقویت مى‏شود:

ادخلوا الجنة و ازواجکم تحبرون* یطاف علیهم بصحاف من ذهب و اکواب و فیها ما تشتهیه الا نفس و تلذ الاعین و انتم فیها خالدون* و تلک الجنة التى اورثتموها بما کنتم تعملون. (114)

و فکهة مما یتخیرون* و لحم طیر مما یشتهون* و حور عین* کامثل اللؤلو المکنون* جزاء بما کانوا یعملون. (115)

آیاتى هم رنج‏ها و عذاب‏هاى آخرت را بیان مى‏کنند که این کار اراده ترک گناه را تقویت مى‏کند:

الم یعلموا انه من یحادداللَّه و رسوله فان له نار جهنم خالدا فیها. (116)

قل نار جهنم اشد حرا لو کانوا یفقهون. (117)

ثم انکم ایها الضالون المکذبون* لا کلون من شجر من زقوم* فمالئون منها البطون* فشربون علیه من الحمیم. (118)

راه عملى غلبه بر احساس ناتوانى، این است که انسان پس از محاسبه ارزشمندى هدف و برآورده امکانات، از مبادرت به عمل نهراسد و با توکل به خداوند وارد عمل شود. اقدام به عمل تجربه موفقیت را افزایش مى‏دهد و هراس را زایل مى‏کند:

اذا هبت امرا فقع فیه فان شدة توقیه اعظم مما تخاف منه؛ (119)

چون از کارى مى‏هراسى به او وارد شو که سخت خود را پاییدن، دشوارتر از چیز است که از آن مى‏ترسى.

در قرآن کریم نقش شیطان در القاء ناتوانى و ایجاد احساس بدبینى به روشنى ذکر شده است:

الشیطان یعدکم الفقر و یأمرکم بالفحشاء و اللَّه یعدکم مغفرة منه و فضلا واللَّه وسع علیم؛(120)

شیطان شما را از تهیدستى بیم مى‏دهد و شما را به زشتى وا مى‏دارد و خداوند به شما وعده آمرزش مى‏دهد و خداوند گشایش‏گر داناست.

و نیز در نقطه مقابل آمده است:

فاذا عزمت فتوکل على اللَّه ان اللَّه یحب المتوکلین؛ (121)

و چون تصمیم گرفتى بر خدا توکل کن زیرا خداوند توکل کنندگان را دوست دارد.

یکى از کارهاى شیطان براى تضعیف انگیزه و اراده انسان تسویف است. شیطان به انسان وعده مى‏دهد که در آینده فرصت براى توبه و اقدام به عمل وجود دارد، فرصت بسیار است و کوتاهى‏هاى امروز را مى‏توان فردا جبران کرد، پس نباید از لذت اکنون گذشت.

امام باقر(ع) مى‏فرمایند:

ایاک و التسویف، فانه بحر یغرق فیه الهلکى؛ (122)

از واگذاردن کار به آینده حذر کن که این کار دریایى است که هلاک شدگان در آن غرق مى‏شوند.

امام صادق(ع) فرموده‏اند:

ایاکم و تسویف العمل بادرو به اذا مکنکم؛ (123)

از واگذاردن کار به آینده حذر کنید هر گاه امکان کارى مهیاست اقدام کنید.

نیز امیرالمؤمنین(ع) فرموده‏اند:

عباداللَّه! الان فاعملوا (124) و الالسن مطلبه، و الابدان صحیحه، و الاعضاءلدفه و المنقلب فسیح و المجال عریض؛ (125)

بندگان خدا! اکنون بکوشید که زبان‏ها باز است و تن‏ها سالم، و اندام‏ها آماده و راه بازگشت فراخ و میدان کار گسترده است.

آمادگى و تمرین خودسازى

1 - آمادگى

خودسازى، افزون بر مقدمات معرفتى، نیازمند آگاهى‏هاى روحى است. برخى از عوامل آمادگى روحى را پیش از این به مناسبت‏هاى مختلف بیان کردیم در این قسمت به دو عنصر مؤثر در آمادگى روحى اشاره مى‏کنیم.

پیامبر اکرم(ص) فرمود:

انّ القلوب تصدا کما یصدا الحدید، فقیل: یا رسول اللَّه و ما جلاءها؟ فقال: تلاوة القرآن و ذکر الموت؛ (126)

دل‏ها را زنگار مى‏گیرد، همان گونه که آهن زنگ مى‏زند پرسیده‏اند: اى پیامبر خدا! جلاى دل‏ها چیست؟ فرمود: تلاوت قرآن و یاد مرگ

تحقیق درباره؛ اراده

لینک دانلود و خرید پایین توضیحات

فرمت فایل word  و قابل ویرایش و پرینت

تعداد صفحات: 4

اراده

براى آن که از مشارطه و مراقبه و محاسبه خود بهترین بهره را ببریم علاوه بر کیفر دادن نفس و توبیخ آن باید اراده خود را تقویت کنیم تا بر عزم خود پایدارى کند و عامل بازدارنده او از خطا تنها رنج کیفر و ملامت نباشد. مقصود از اراده کیفیتى نفسانى است که پس از آگاهى انسان از کمال بودن فعلى براى او، و یافتن شوق به آن کمال پدید مى‏آید.

بنابراین مبادى افعال ارادى انسان عبارتند از: تصور فعل، داورى نسبت به کمال بودن آن و اشتیاق به انجام آن پس از شوق به فعل اراده پدید مى‏آید و سپس فعل ارادى از انسان صادر مى‏شود با توجه به مبادى مذکور در مى‏یابیم که برخى مبادى فعل ارادى را مى‏توان به اختیار خود تحصیل نمود اراده به عنوان مبدا اخیر فعل ارادى نمى‏تواند فعل اختیارى انسان باشد؛ زیرا هر فعل اختیارى مسبوق به اراده است و اگر قایل شویم که اراده فعلى اختیارى است تسلسل لازم مى‏آید. برخى از فیلسوفان معتقدند اراده فعل اختیارى نفس است ولى نفس نسبت به اراده فاعل بالقصد نیست، بلکه فاعل بالتجلى است.

حال که مى‏دانیم برخى مبادى تحقق فعل ارادى قابل تحصیل است، مى‏توانیم افعال ارادى خود را با اصلاح مبادى اراده، اصلاح کنیم.

شوق انجام فعل، پس از تصور فعل و اعتقاد به کمال بودن آن حاصل مى‏شود. پس مى‏توان با تصحیح عقاید و ملاک‏هاى داورى خود درباره کمال بودن یا نبودن افعال شوق را به سوى افعال خوب متمایل ساخت. همچنین مى‏توان پس از اطلاع از معیارهاى خوبى و بدى افعال شوق را به سوى افعال خوب متمایل نمود. پس از اطلاع از معیارهاى خوبى و بدى افعال نیز باید بکوشیم در موقعیت‏هایى که افعال نادرست اخلاقى را به تصور انسان مى‏آورد واقع نشویم. به این ترتیب شوق انسان بیشتر به سوى افعال زیبا و شایسته خواهد بود و به تبع آن اراده انسان به افعال قبیح تعلق نخواهد گرفت.

ضعف اراده و تقویت آن

ضعف اراده ناشى از ضعف مبادى آن است که که درک عمیقى از کمال بودن یک فعل ندارد، حتى اگر انجام آن فعل را اراده کند، مقاومت او در حفظ اراده اندک خواهد بود. غفلت از ارزش فعل و مقصد نیز اراده را ضعیف مى‏کند. غفلت از ارزش مقصد موجب مى‏شود انگیزه‏هاى معارض ارزشمندتر به نظر آیند و انگیزه پى‏گیرى مقصد اصلى را از میان بردارند.

احساس ناتوانى در رسیدن به مقصد نیز انگیزه پى‏گیرى آن را سست مى‏کند و اراده را ضعیف مى‏سازد. همچنین کسى که ارزش فرصت و مهلت رسیدن به مقصد را نمى‏داند، دچار تسویف مى‏شود و به تدریج بى‏انگیزه و سست مى‏گردد.

با توجه به عوامل تضعیف کننده اراده مى‏توان راه‏هاى تقویت اراده را شناخت. در آیات و روایات ،عبارات فراوانى وجود دارد که توجه به آنها در از میان بردن عوامل سستى اراده مؤثر است. ناآگاهى و غفلت از کمال بودن و ارزشمندى افعال با توجه به آثار و نتایج آنها برطرف مى‏شود، افعال نیک افعالى هستند که انسان را به قرب خداوند نایل مى‏کنند. توجه به محبت و رضایت خداوند نسبت به کسانى که اعمال صالح را انجام مى‏دهند، ارزشمندى عمل خوب را به یاد مى‏آورد. همچنین توجه به آثار منفى افعال قبیح و خشم خداوند نسبت به مرتکبان آنها، انگیزه مقاومت در برابر گناه را تقویت مى‏نماید.

انگیزه نیکوکارى، تبعیت از دستورات دینى، تقوا پیشگى، صبر، توکل، دادگرى، عفو، تواضع، صلابت در برابر دشمن و جهاد در راه خدا و... را مى‏توان با توجه به آیات زیر تقویت نمود و اراده و مقاومت را قوت بخشید:

یا ایها الذین آمنوا من یرتد منکم عن دینه فسوف یأتى اللَّه بقوم یحبهم و یحبونه اذلة على المؤمنین اعزة على الکافرین یجاهدون فى سبیل اللَّه و لا یخافون لومة لائم؛ (112)

اى کسانى که ایمان آورده‏اید، هر کس از شما از دین خود برگردد، به زودى خدا گروهى دیگر را مى‏آورد که آنان را دوست دارد و آنان نیز او را دوست دارند. اینان با مؤمنان فروتن و بر کافران سرفرازند. در راه خدا جهاد مى‏کنند و از سرزنش هیچ ملامت گرى نمى‏ترسند.

ان اللَّه یحب المحسنین، ان اللَّه یحب المتوکلین، ان للَّه یحب المقسطین، واللَّه یحب الصابرون.

قال اللَّه هذا یوم ینفع الصادقین صدقهم لهم جنت تجرى من تحتها الانهار خالدین فیها ابدا رضى اللَّه منهم و رضوا عنه ذلک الفوز العظیم. (113)

خدا فرمود: این روزى استکه راستگویان را راستى‏شان سود بخشد. براى آنان باغ‏هایى است که از زیر درختان آن نهرها روان است همیشه در آن جاودانند. خدا از آنان خشنود است و آنان نیز از او خشنودند. این است رستگارى بزرگ.

آیاتى از این قبیل، انسان را به ارزشمندى افعال آگاه مى‏کند و نیکى آنها را یادآورى مى‏نماید.

آیاتى نیز نادرستى و قبیح بودن افعال را یادآورى مى‏نمایند. آیاتى مانند:

انه لا یحب الظالمین، ان اللَّه لا یحب المفسدین، ان اللَّه لا یحب الخائفین، انه لا یحب المعتدین.

آیاتى نیز در قرآن وجود دارد که انگیزه‏هاى معارض با اعمال صالح را از طریق معرفى لذات آخرت و جاودانگى آن تضعیف مى‏کند و در نتیجه اراده عمل صالح تقویت مى‏شود:

ادخلوا الجنة و ازواجکم تحبرون* یطاف علیهم بصحاف من ذهب و اکواب و فیها ما تشتهیه الا نفس و تلذ الاعین و انتم فیها خالدون* و تلک الجنة التى اورثتموها بما کنتم تعملون. (114)

و فکهة مما یتخیرون* و لحم طیر مما یشتهون* و حور عین* کامثل اللؤلو المکنون* جزاء بما کانوا یعملون. (115)

آیاتى هم رنج‏ها و عذاب‏هاى آخرت را بیان مى‏کنند که این کار اراده ترک گناه را تقویت مى‏کند:

الم یعلموا انه من یحادداللَّه و رسوله فان له نار جهنم خالدا فیها. (116)

قل نار جهنم اشد حرا لو کانوا یفقهون. (117)

ثم انکم ایها الضالون المکذبون* لا کلون من شجر من زقوم* فمالئون منها البطون* فشربون علیه من الحمیم. (118)

راه عملى غلبه بر احساس ناتوانى، این است که انسان پس از محاسبه ارزشمندى هدف و برآورده امکانات، از مبادرت به عمل نهراسد و با توکل به خداوند وارد عمل شود. اقدام به عمل تجربه موفقیت را افزایش مى‏دهد و هراس را زایل مى‏کند:

اذا هبت امرا فقع فیه فان شدة توقیه اعظم مما تخاف منه؛ (119)

چون از کارى مى‏هراسى به او وارد شو که سخت خود را پاییدن، دشوارتر از چیز است که از آن مى‏ترسى.

در قرآن کریم نقش شیطان در القاء ناتوانى و ایجاد احساس بدبینى به روشنى ذکر شده است:

الشیطان یعدکم الفقر و یأمرکم بالفحشاء و اللَّه یعدکم مغفرة منه و فضلا واللَّه وسع علیم؛(120)

شیطان شما را از تهیدستى بیم مى‏دهد و شما را به زشتى وا مى‏دارد و خداوند به شما وعده آمرزش مى‏دهد و خداوند گشایش‏گر داناست.

و نیز در نقطه مقابل آمده است:

فاذا عزمت فتوکل على اللَّه ان اللَّه یحب المتوکلین؛ (121)

و چون تصمیم گرفتى بر خدا توکل کن زیرا خداوند توکل کنندگان را دوست دارد.

یکى از کارهاى شیطان براى تضعیف انگیزه و اراده انسان تسویف است. شیطان به انسان وعده مى‏دهد که در آینده فرصت براى توبه و اقدام به عمل وجود دارد، فرصت بسیار است و کوتاهى‏هاى امروز را مى‏توان فردا جبران کرد، پس نباید از لذت اکنون گذشت.

امام باقر(ع) مى‏فرمایند:

ایاک و التسویف، فانه بحر یغرق فیه الهلکى؛ (122)

از واگذاردن کار به آینده حذر کن که این کار دریایى است که هلاک شدگان در آن غرق مى‏شوند.

امام صادق(ع) فرموده‏اند:

ایاکم و تسویف العمل بادرو به اذا مکنکم؛ (123)

از واگذاردن کار به آینده حذر کنید هر گاه امکان کارى مهیاست اقدام کنید.

نیز امیرالمؤمنین(ع) فرموده‏اند:

عباداللَّه! الان فاعملوا (124) و الالسن مطلبه، و الابدان صحیحه، و الاعضاءلدفه و المنقلب فسیح و المجال عریض؛ (125)

بندگان خدا! اکنون بکوشید که زبان‏ها باز است و تن‏ها سالم، و اندام‏ها آماده و راه بازگشت فراخ و میدان کار گسترده است.

آمادگى و تمرین خودسازى

1 - آمادگى

خودسازى، افزون بر مقدمات معرفتى، نیازمند آگاهى‏هاى روحى است. برخى از عوامل آمادگى روحى را پیش از این به مناسبت‏هاى مختلف بیان کردیم در این قسمت به دو عنصر مؤثر در آمادگى روحى اشاره مى‏کنیم.

پیامبر اکرم(ص) فرمود:

انّ القلوب تصدا کما یصدا الحدید، فقیل: یا رسول اللَّه و ما جلاءها؟ فقال: تلاوة القرآن و ذکر الموت؛ (126)

دل‏ها را زنگار مى‏گیرد، همان گونه که آهن زنگ مى‏زند پرسیده‏اند: اى پیامبر خدا! جلاى دل‏ها چیست؟ فرمود: تلاوت قرآن و یاد مرگ

مقاله درمورد اراده

لینک دانلود و خرید پایین توضیحات

فرمت فایل word  و قابل ویرایش و پرینت

تعداد صفحات: 4

اراده

براى آن که از مشارطه و مراقبه و محاسبه خود بهترین بهره را ببریم علاوه بر کیفر دادن نفس و توبیخ آن باید اراده خود را تقویت کنیم تا بر عزم خود پایدارى کند و عامل بازدارنده او از خطا تنها رنج کیفر و ملامت نباشد. مقصود از اراده کیفیتى نفسانى است که پس از آگاهى انسان از کمال بودن فعلى براى او، و یافتن شوق به آن کمال پدید مى‏آید.

بنابراین مبادى افعال ارادى انسان عبارتند از: تصور فعل، داورى نسبت به کمال بودن آن و اشتیاق به انجام آن پس از شوق به فعل اراده پدید مى‏آید و سپس فعل ارادى از انسان صادر مى‏شود با توجه به مبادى مذکور در مى‏یابیم که برخى مبادى فعل ارادى را مى‏توان به اختیار خود تحصیل نمود اراده به عنوان مبدا اخیر فعل ارادى نمى‏تواند فعل اختیارى انسان باشد؛ زیرا هر فعل اختیارى مسبوق به اراده است و اگر قایل شویم که اراده فعلى اختیارى است تسلسل لازم مى‏آید. برخى از فیلسوفان معتقدند اراده فعل اختیارى نفس است ولى نفس نسبت به اراده فاعل بالقصد نیست، بلکه فاعل بالتجلى است.

حال که مى‏دانیم برخى مبادى تحقق فعل ارادى قابل تحصیل است، مى‏توانیم افعال ارادى خود را با اصلاح مبادى اراده، اصلاح کنیم.

شوق انجام فعل، پس از تصور فعل و اعتقاد به کمال بودن آن حاصل مى‏شود. پس مى‏توان با تصحیح عقاید و ملاک‏هاى داورى خود درباره کمال بودن یا نبودن افعال شوق را به سوى افعال خوب متمایل ساخت. همچنین مى‏توان پس از اطلاع از معیارهاى خوبى و بدى افعال شوق را به سوى افعال خوب متمایل نمود. پس از اطلاع از معیارهاى خوبى و بدى افعال نیز باید بکوشیم در موقعیت‏هایى که افعال نادرست اخلاقى را به تصور انسان مى‏آورد واقع نشویم. به این ترتیب شوق انسان بیشتر به سوى افعال زیبا و شایسته خواهد بود و به تبع آن اراده انسان به افعال قبیح تعلق نخواهد گرفت.

ضعف اراده و تقویت آن

ضعف اراده ناشى از ضعف مبادى آن است که که درک عمیقى از کمال بودن یک فعل ندارد، حتى اگر انجام آن فعل را اراده کند، مقاومت او در حفظ اراده اندک خواهد بود. غفلت از ارزش فعل و مقصد نیز اراده را ضعیف مى‏کند. غفلت از ارزش مقصد موجب مى‏شود انگیزه‏هاى معارض ارزشمندتر به نظر آیند و انگیزه پى‏گیرى مقصد اصلى را از میان بردارند.

احساس ناتوانى در رسیدن به مقصد نیز انگیزه پى‏گیرى آن را سست مى‏کند و اراده را ضعیف مى‏سازد. همچنین کسى که ارزش فرصت و مهلت رسیدن به مقصد را نمى‏داند، دچار تسویف مى‏شود و به تدریج بى‏انگیزه و سست مى‏گردد.

با توجه به عوامل تضعیف کننده اراده مى‏توان راه‏هاى تقویت اراده را شناخت. در آیات و روایات ،عبارات فراوانى وجود دارد که توجه به آنها در از میان بردن عوامل سستى اراده مؤثر است. ناآگاهى و غفلت از کمال بودن و ارزشمندى افعال با توجه به آثار و نتایج آنها برطرف مى‏شود، افعال نیک افعالى هستند که انسان را به قرب خداوند نایل مى‏کنند. توجه به محبت و رضایت خداوند نسبت به کسانى که اعمال صالح را انجام مى‏دهند، ارزشمندى عمل خوب را به یاد مى‏آورد. همچنین توجه به آثار منفى افعال قبیح و خشم خداوند نسبت به مرتکبان آنها، انگیزه مقاومت در برابر گناه را تقویت مى‏نماید.

انگیزه نیکوکارى، تبعیت از دستورات دینى، تقوا پیشگى، صبر، توکل، دادگرى، عفو، تواضع، صلابت در برابر دشمن و جهاد در راه خدا و... را مى‏توان با توجه به آیات زیر تقویت نمود و اراده و مقاومت را قوت بخشید:

یا ایها الذین آمنوا من یرتد منکم عن دینه فسوف یأتى اللَّه بقوم یحبهم و یحبونه اذلة على المؤمنین اعزة على الکافرین یجاهدون فى سبیل اللَّه و لا یخافون لومة لائم؛ (112)

اى کسانى که ایمان آورده‏اید، هر کس از شما از دین خود برگردد، به زودى خدا گروهى دیگر را مى‏آورد که آنان را دوست دارد و آنان نیز او را دوست دارند. اینان با مؤمنان فروتن و بر کافران سرفرازند. در راه خدا جهاد مى‏کنند و از سرزنش هیچ ملامت گرى نمى‏ترسند.

ان اللَّه یحب المحسنین، ان اللَّه یحب المتوکلین، ان للَّه یحب المقسطین، واللَّه یحب الصابرون.

قال اللَّه هذا یوم ینفع الصادقین صدقهم لهم جنت تجرى من تحتها الانهار خالدین فیها ابدا رضى اللَّه منهم و رضوا عنه ذلک الفوز العظیم. (113)

خدا فرمود: این روزى استکه راستگویان را راستى‏شان سود بخشد. براى آنان باغ‏هایى است که از زیر درختان آن نهرها روان است همیشه در آن جاودانند. خدا از آنان خشنود است و آنان نیز از او خشنودند. این است رستگارى بزرگ.

آیاتى از این قبیل، انسان را به ارزشمندى افعال آگاه مى‏کند و نیکى آنها را یادآورى مى‏نماید.

آیاتى نیز نادرستى و قبیح بودن افعال را یادآورى مى‏نمایند. آیاتى مانند:

انه لا یحب الظالمین، ان اللَّه لا یحب المفسدین، ان اللَّه لا یحب الخائفین، انه لا یحب المعتدین.

آیاتى نیز در قرآن وجود دارد که انگیزه‏هاى معارض با اعمال صالح را از طریق معرفى لذات آخرت و جاودانگى آن تضعیف مى‏کند و در نتیجه اراده عمل صالح تقویت مى‏شود:

ادخلوا الجنة و ازواجکم تحبرون* یطاف علیهم بصحاف من ذهب و اکواب و فیها ما تشتهیه الا نفس و تلذ الاعین و انتم فیها خالدون* و تلک الجنة التى اورثتموها بما کنتم تعملون. (114)

و فکهة مما یتخیرون* و لحم طیر مما یشتهون* و حور عین* کامثل اللؤلو المکنون* جزاء بما کانوا یعملون. (115)

آیاتى هم رنج‏ها و عذاب‏هاى آخرت را بیان مى‏کنند که این کار اراده ترک گناه را تقویت مى‏کند:

الم یعلموا انه من یحادداللَّه و رسوله فان له نار جهنم خالدا فیها. (116)

قل نار جهنم اشد حرا لو کانوا یفقهون. (117)

ثم انکم ایها الضالون المکذبون* لا کلون من شجر من زقوم* فمالئون منها البطون* فشربون علیه من الحمیم. (118)

راه عملى غلبه بر احساس ناتوانى، این است که انسان پس از محاسبه ارزشمندى هدف و برآورده امکانات، از مبادرت به عمل نهراسد و با توکل به خداوند وارد عمل شود. اقدام به عمل تجربه موفقیت را افزایش مى‏دهد و هراس را زایل مى‏کند:

اذا هبت امرا فقع فیه فان شدة توقیه اعظم مما تخاف منه؛ (119)

چون از کارى مى‏هراسى به او وارد شو که سخت خود را پاییدن، دشوارتر از چیز است که از آن مى‏ترسى.

در قرآن کریم نقش شیطان در القاء ناتوانى و ایجاد احساس بدبینى به روشنى ذکر شده است:

الشیطان یعدکم الفقر و یأمرکم بالفحشاء و اللَّه یعدکم مغفرة منه و فضلا واللَّه وسع علیم؛(120)

شیطان شما را از تهیدستى بیم مى‏دهد و شما را به زشتى وا مى‏دارد و خداوند به شما وعده آمرزش مى‏دهد و خداوند گشایش‏گر داناست.

و نیز در نقطه مقابل آمده است:

فاذا عزمت فتوکل على اللَّه ان اللَّه یحب المتوکلین؛ (121)

و چون تصمیم گرفتى بر خدا توکل کن زیرا خداوند توکل کنندگان را دوست دارد.

یکى از کارهاى شیطان براى تضعیف انگیزه و اراده انسان تسویف است. شیطان به انسان وعده مى‏دهد که در آینده فرصت براى توبه و اقدام به عمل وجود دارد، فرصت بسیار است و کوتاهى‏هاى امروز را مى‏توان فردا جبران کرد، پس نباید از لذت اکنون گذشت.

امام باقر(ع) مى‏فرمایند:

ایاک و التسویف، فانه بحر یغرق فیه الهلکى؛ (122)

از واگذاردن کار به آینده حذر کن که این کار دریایى است که هلاک شدگان در آن غرق مى‏شوند.

امام صادق(ع) فرموده‏اند:

ایاکم و تسویف العمل بادرو به اذا مکنکم؛ (123)

از واگذاردن کار به آینده حذر کنید هر گاه امکان کارى مهیاست اقدام کنید.

نیز امیرالمؤمنین(ع) فرموده‏اند:

عباداللَّه! الان فاعملوا (124) و الالسن مطلبه، و الابدان صحیحه، و الاعضاءلدفه و المنقلب فسیح و المجال عریض؛ (125)

بندگان خدا! اکنون بکوشید که زبان‏ها باز است و تن‏ها سالم، و اندام‏ها آماده و راه بازگشت فراخ و میدان کار گسترده است.

آمادگى و تمرین خودسازى

1 - آمادگى

خودسازى، افزون بر مقدمات معرفتى، نیازمند آگاهى‏هاى روحى است. برخى از عوامل آمادگى روحى را پیش از این به مناسبت‏هاى مختلف بیان کردیم در این قسمت به دو عنصر مؤثر در آمادگى روحى اشاره مى‏کنیم.

پیامبر اکرم(ص) فرمود:

انّ القلوب تصدا کما یصدا الحدید، فقیل: یا رسول اللَّه و ما جلاءها؟ فقال: تلاوة القرآن و ذکر الموت؛ (126)

دل‏ها را زنگار مى‏گیرد، همان گونه که آهن زنگ مى‏زند پرسیده‏اند: اى پیامبر خدا! جلاى دل‏ها چیست؟ فرمود: تلاوت قرآن و یاد مرگ