انبار سردخانه میوه

لینک دانلود و خرید پایین توضیحات

فرمت فایل word  و قابل ویرایش و پرینت

تعداد صفحات: 7

گزارش بازدید از سردخانۀ میلاد

محمد باقر لک

مقدمه

از زمانهای بسیار دور ، بشر همواره سعی در پیدا کردن روش هایی داشته که بتواند محصولات کشاورزی را برای مدتی نسبتاً طولانی نگهداری نماید. که از آنجمله می توان به خشک کردن، شور انداختن، ترش گرفتن، نمک زدن و دودی کردن اشاره نمود. اما یکی از روش هایی که برای نگهداری محصولاتی از قبیل میوه جات، گوشت، سیب زمینی، سیر، پیاز و ... متداول بوده است. نگهداری این مواد غذایی در سرمایی بود که از به تعادل رسیدن دمای محیط خنک تر و این مواد غذایی حاصل می شد.

چینی ها اولین کسانی بودند که به ماهیت سرما برای نگهداری مواد غذایی پی بردند و یونانی ها و ایرانی ها هم پس از چینی به این خاصیت پی بردند. در اوایل قرن نوزدهم، یخدان هایی عرضه شدند که دارای دو جداره بودند و مابین دو جدار از خاک اره و کاه پر می شد و در داخل آن یخ و گوشت قرار می گرفت که به این روش، می توانستند تا یک هفته، گوشت را نگه داری کنند. در سال 1915، سیستم یخچال های امروزی تا حدی شکل گرفت که از گاز ازت و کمپرسور برای خنک کردن مواد غذایی استفاده می شد. که به این روش تا مدت 1.5 تا 2 سال، می شد از مواد غذایی نگهداری نمود.

سردخانه

سردخانه ها مکان ها یا اتاقک های ساکن یا سیاری برای نگهداری مواد غذایی هستند که مکانیزم آن ها مشابه یخچال می باشد و موجب برودت هوا می شوند. مکانیزم سردخانه را می توان بطور کلی در شکل1. مشاهده نمود

مکانیزم سردخانه

مکانیزم سردخانه، بطور کلی تشکیل شده است از موتور، کمپرسور، کندانسور، ذخیرۀ ازت، شیر انبساط، اوپراتور، دمنده (فن) و لوله های ارتباطی.

موتور محرک کمپرسور سردخانه می باشد و انرژی آن را تأمین می کند که معمولاً برقی است.

کمپرسور وظیفۀ متراکم نمودن گاز را دارد که به این ترتیب بیشترین فشار را در گاز ایجاد کرده که منجر به بالا رفتن حرارت گاز می شود.

کندانسور وظیفۀ خنک نمودن گاز حاصل از کمپرسور را برعهده دارد.

ماده ای که در سیستم گردش می کند و هادی گرمای مواد داخل سردخانه به کندانسور و ایجاد خنکی در آن است؛ می تواند گاز ازت یا فرئون باشد. با وجود اینکه از گاز ازت در سیستم های قدیمی استفاده می شد اما امروزه بیشتر از گاز فرئون استفاده می شود که دچار مشکلات مخرب زیست محیطی مخصوصاً سوراخ شدن لایۀ ازن می باشد. البته گاز موجود در سیستم خنک کاری این سردخانه گاز ازت است. که این گاز تا 20 سال بخوبی از پس مسئولیت خود بر می آید.

اوپراتور ها خنک کننده های داخل اتاقک های سردخانه هستند که گاز سرد حاصل از کندانسور و شیر انبساط را در محیط بستۀ داخل شبکه های خود، وارد اتاقک نموده و این سرما توسط دمند ها در محیط اتاقک پخش می شود.

لوله های ارتباطی هم وظیفۀ انتقال گاز سردخانه به بخش های مختلف سیستم خنک کاری را بر عهده دارند.

شکل1. مکانیزم یک سردخانه

انواع سردخانه

سردخانۀ گمرکی: از این گونه سردخانه ها برای نگهداری موقت محصولات و مواد غذایی استفاده می شود.

سردخانۀ ذخیره ای: این گونه سردخانه ها مخصوص نگهداری مواد غذایی است که دولت برای شکستن قیمت های بازار یا اعمال سیاست های دیگر از آن استفاده می کند و بطور کل، برای نگهداری مواد غذایی ای که مالکیت آن ها متعلق به دولت است، استفاده می شود.

سردخانۀ کوچک: این سردخانه ها، کارخانه های کوچک یخ سازی هستند و برای تولید یخ از آن ها استفاده می شود.

سردخانۀ عمومی: در اینگونه سردخانه، مردم، تولید کنندگان و متصدیان بخش خصوصی، مواد غذایی تولیدی خود یا موادی که در فصول ارزانی خریداری نموده اند را نگهداری می کنند و بدین ترتیب سود عظیمی را شامل خود کرده و از دور ریز محصول تا حدی جلوگیری می کنند. بطوریکه به ازای هر کیلوگرم محصولی از قبیل سیب به ازای هر 6 ماه، 440 ریال از مشتری دریافت می شود؛ درحالیکه ممکن است این محصول از شهریور ماه (= فصل برداشت محصول = فصل ارزانی محصول) تا اسفند ماه (= بازار عید) به ازای هر کیلوگرم از این محصول هزاران ریال افزایش قیمت پیدا کند.

محل سردخانه

سردخانه باید:

-    از محل های آلوده و مخصوصاً محل های دفن زباله دور باشد و در جهتی باشد که در معرض بادهایی که از طرف اینگونه محل ها می آید، قرار نگیرد.

-         در جهت بادهای غالب منطقه قرار نگیرد.

-         در کنار رودخانه ها و مسیرهای عبور سیلاب قرار نگیرد.

-         حتی المقدور در کنار دکل های فشار قوی ساخته شود تا دچار هزینه های اضافی رسانیدن برق به سردخانه نشود.

-         در کنار کشتارگاه ها و اصطبل ها که موجب ایجاد بوی نا مطلوب می شوند؛ قرار نگیرد.

-    باید حتماً در کنار آسفالت بوده و دارای جادۀ آسفالت شده باشد تا از لطمه دید محصولات در حین حمل و نقل براثر تکان های شدید، ضربه و ... ناشی از ناهمواری جاده تا حد ممکن کاسته شود.

چینش محصول در اتاقک سردخانه

برای نگهداری محصولاتی از قبیل میوه جات از جعبه هایی برای جعبه گیری استفاده می شود که نو بوده و تا حد امکان تمیز و دور از عوال بیماری زا و قارچی باشد و سعی برآنست که از ورود عوامل بیماریزا و مخصوصاً قارچ ها و کپک از طریق خود محصول و یا جعبۀ آن جلوگیری شود.

چینش جعبه های سیب در سردخانه بدین قرار است که جعبه ها بطور عمودی روی هم چیده می شوند و در فواصل معینی از ارتفاع جعبه های روی هم چیده شد؛ پالت قرار می دهند.

لازم به ذکر است که موز را بصورت سبز و کال وارد سردخانه می کنند و با یک آرایش خاصی روی هم چیده می شوند؛ بطوریکه در بین جعبه ها همواره قسمت های خالی می ماند که محل عبور هوا می باشد. در موعد مقرر که قرار است موز وارد بازار شود به ازای هر جعبه یک قاشق کاربیت (که در معرض رطوبت گاز اتیلن (هورمون رسیدگی میوه) تولید می کند) داخل محیط سردخانه می ریزند و پس از مدت کوتاهی موزهای سبز و کال به موزهایی زرد وشیرین تبدیل می شوند(شکل2.).

شکل2. چینش میوه جات در داخل اتقاک های سردخانه

برای تسهیل و تسریع در امر حمل و نقل و چینش محصول در سردخانه، از ماشین هایی موسوم به لیفتراک استفاده می شود که دارای دو زائده هستند که این زائده ها در داخل شکاف های پالتی که در زیر جعبه ها قرار می گیرد، وارد شده و بار را بلند نمود و به محل مورد نظر منقل می کند و تا ارتفاعی که شرایط آن اجازه دهد با را بلا می برد.

سردخانۀ میلاد

این سردخانۀ عمومی در شمال همدان واقع است و جهت قرار گیری آن شرقی غربی می باشد؛ بطوریکه در معرض باد های غالب منطقه (که از غرب به شرق می وزند) قرار نمی گیرد. با دارا بودن 15000 متر مربع زیربنا، دارای ظرفیتی معادل 5000 تن است که این سردخانه را می توان بدین گونه که در شکل3. دیده می شود مجسم نمود. دارای دو سالن اصلی و یک راهرو، آماده گاه، تونل انجماد، اتاق کنترل، کندانسور و شبکه های انتقال برودت و ...، اتاقک تأمین برق اضطراری و ساختار و مواد مخصوص ساختمانی می باشد که به شرح هریک به تفصیل خواهیم پرداخت.

شکل3. نقشه کلی سردخانۀ میلاد

ساختمان سردخانه

اولین قسمتی که بمحض ورود به محوطۀ سردخانه با آن روبرو می شویم اتاقک نگهبانی است که وظیفۀ این بخش ایجاد امنیت برای محیط سردخانه می باشد. سپس با محوطۀ سردخانه مواجه می

دانلود طرح آب معدنی

لینک دانلود و خرید پایین توضیحات

فرمت فایل word  و قابل ویرایش و پرینت

تعداد صفحات: 60

4ـ12ـ انبار ذخیره بطری PET

برای آنکه وقفه‌ای در امر بسته‌بندی آب معدنی پیش فضایی برای نگهداری و ذخیره بطری پیش‌بینی می‌شود تا اگر وقفه‌ای در کار تولید دستگاه بطری‌زنی ایجاد گردید خط تولید متوقف نشود. این فضا برابر با 500 متر مربع پیش‌بینی می‌شود این فضا جهت نگهداری دو میلیون بطری کافی می‌باشد.

روش ساخت انبارها به طریق اسکلت فلزی است همراه با سقف پشم‌شیشه و توری مرغی و ورق آلومینیم دیوار انبارها باید تا زیر سقف کاشی شود. انبار برخلاف سالن تولید نیاز به شیشه خورها و بتن مسلح جهت کف‌سازی نخواهد داشت.

5ـ12ـ انبار محصول

محصولات تولیدی در کارتن بسته‌بندی می‌شود و یا شرنیگ می‌گردد . به لحاظ آن که حداکثر مدت منظور شده جهت رسیدن به بازار مصرف برای این محصول حداکثر 20 روز پیش‌بینی می‌شود لذا مساحت نگهداری با توجه به ظرفیت اسمی واحد 40 میلیون بطر و تولید در مدت 20 روز معادل 3/2 میلیون بطر است پیش‌بینی می‌شود. اگر فرض شود که 50 درصد بسته‌بندی نهایی کارتن و 50 درصد دیگر در پالت بسته‌بندی می‌شوند در این صورت 1150000 عدد بطری در کارتن بسته‌بندی می‌شوند که چون در هر کارتن 12 عدد بطری جای می‌گیرد در اینصورت 95834 عدد کارتن داریم. فضایی که هر کارتن اشغال می‌کند 02/0 متر مکعب است پس فضای اشغال شده توسط کارتنها در انبار نگهداری محصول و چون کارتنها تامتر مکعب 1917=95834×02/0

ارتفاع 4 متر بالینفراک رویهم قرار می‌گیرند پس :

متر مربع 25/479 =

بطری‌ها نیز در پالت‌های 1×8/0 متری با ظرفیت 1000 بطری قرار دارند. پس با توجه به موجودی بطری بسته‌بندی شده در پالت که 1150000 عدد می‌باشد 115 عدد پالت خواهیم داشت پس

تعداد پالتهای 5 ستونه 23=5÷1150

متر مربع مساحت لازم برای پالتها 184=1×8/0×230

پس فضای لازم برای پالتها و کارتن‌ها جمعاً 25/663 متر مربع می‌باشد که با احتساب 20 درصد فضای اضافی جهت تردد کارگران و حمل و نقل فضا پیش‌بینی می‌شود.

800 = 9/795 = 2/1 × 25/663

6ـ12ـ انبار قطعات یدکی

جهت نگهداری قطعات یدکی مربوط به دستگاهها و تجهیزات مربوط در خط تولید و تأسیسات از یک اتاقک به مساحت حداکثر 20 متر مربع استفاده خواهد شد که محل این انبار معمولاً در مجاورت سالن تولید می‌باشد. روش ساخت این انبار به طریق سقف سبک و یا طاق ضربی خواهد بود.

7ـ12ـ مساحت تأسیسات و تعمیرگاه

با توجه به تأسیسات مورد نیاز این واحد شامل تأسیسات برق ، آب ، سوخت و … مساحت مورد نیاز موارد فوق در جدول زیر برآورد شده است.

جدول شماره 15: برآورد مساحت تأسیسات

عنوان

متر مربع

ملاحظات

تأسیسات برق

20

تأسیسات آب

30

نگهداری پمپهای انتقال و سایر تأسیسات مربوطه

تأسیسات سوخت

30

جایگاه مخازن گازوئیل

تأسیسات گرمایش

20

موتور خانه شوفاژ

تعمیرگاه

50

تعمیرات اتفاقی و جزئی دستگاه

جمع

150

1ـ12ـ مساحت آزمایشگاه

مساحت مورد نیاز در این واحد جهت احداث آزمایشگاه کنترل کیفیت 50 متر مربع برآورد می‌شود. که به دلیل ضرورت ارتباط نزدیک این مکان و سالن تولید

انبار سردخانه میوه

لینک دانلود و خرید پایین توضیحات

فرمت فایل word  و قابل ویرایش و پرینت

تعداد صفحات: 7

گزارش بازدید از سردخانۀ میلاد

محمد باقر لک

مقدمه

از زمانهای بسیار دور ، بشر همواره سعی در پیدا کردن روش هایی داشته که بتواند محصولات کشاورزی را برای مدتی نسبتاً طولانی نگهداری نماید. که از آنجمله می توان به خشک کردن، شور انداختن، ترش گرفتن، نمک زدن و دودی کردن اشاره نمود. اما یکی از روش هایی که برای نگهداری محصولاتی از قبیل میوه جات، گوشت، سیب زمینی، سیر، پیاز و ... متداول بوده است. نگهداری این مواد غذایی در سرمایی بود که از به تعادل رسیدن دمای محیط خنک تر و این مواد غذایی حاصل می شد.

چینی ها اولین کسانی بودند که به ماهیت سرما برای نگهداری مواد غذایی پی بردند و یونانی ها و ایرانی ها هم پس از چینی به این خاصیت پی بردند. در اوایل قرن نوزدهم، یخدان هایی عرضه شدند که دارای دو جداره بودند و مابین دو جدار از خاک اره و کاه پر می شد و در داخل آن یخ و گوشت قرار می گرفت که به این روش، می توانستند تا یک هفته، گوشت را نگه داری کنند. در سال 1915، سیستم یخچال های امروزی تا حدی شکل گرفت که از گاز ازت و کمپرسور برای خنک کردن مواد غذایی استفاده می شد. که به این روش تا مدت 1.5 تا 2 سال، می شد از مواد غذایی نگهداری نمود.

سردخانه

سردخانه ها مکان ها یا اتاقک های ساکن یا سیاری برای نگهداری مواد غذایی هستند که مکانیزم آن ها مشابه یخچال می باشد و موجب برودت هوا می شوند. مکانیزم سردخانه را می توان بطور کلی در شکل1. مشاهده نمود

مکانیزم سردخانه

مکانیزم سردخانه، بطور کلی تشکیل شده است از موتور، کمپرسور، کندانسور، ذخیرۀ ازت، شیر انبساط، اوپراتور، دمنده (فن) و لوله های ارتباطی.

موتور محرک کمپرسور سردخانه می باشد و انرژی آن را تأمین می کند که معمولاً برقی است.

کمپرسور وظیفۀ متراکم نمودن گاز را دارد که به این ترتیب بیشترین فشار را در گاز ایجاد کرده که منجر به بالا رفتن حرارت گاز می شود.

کندانسور وظیفۀ خنک نمودن گاز حاصل از کمپرسور را برعهده دارد.

ماده ای که در سیستم گردش می کند و هادی گرمای مواد داخل سردخانه به کندانسور و ایجاد خنکی در آن است؛ می تواند گاز ازت یا فرئون باشد. با وجود اینکه از گاز ازت در سیستم های قدیمی استفاده می شد اما امروزه بیشتر از گاز فرئون استفاده می شود که دچار مشکلات مخرب زیست محیطی مخصوصاً سوراخ شدن لایۀ ازن می باشد. البته گاز موجود در سیستم خنک کاری این سردخانه گاز ازت است. که این گاز تا 20 سال بخوبی از پس مسئولیت خود بر می آید.

اوپراتور ها خنک کننده های داخل اتاقک های سردخانه هستند که گاز سرد حاصل از کندانسور و شیر انبساط را در محیط بستۀ داخل شبکه های خود، وارد اتاقک نموده و این سرما توسط دمند ها در محیط اتاقک پخش می شود.

لوله های ارتباطی هم وظیفۀ انتقال گاز سردخانه به بخش های مختلف سیستم خنک کاری را بر عهده دارند.

شکل1. مکانیزم یک سردخانه

انواع سردخانه

سردخانۀ گمرکی: از این گونه سردخانه ها برای نگهداری موقت محصولات و مواد غذایی استفاده می شود.

سردخانۀ ذخیره ای: این گونه سردخانه ها مخصوص نگهداری مواد غذایی است که دولت برای شکستن قیمت های بازار یا اعمال سیاست های دیگر از آن استفاده می کند و بطور کل، برای نگهداری مواد غذایی ای که مالکیت آن ها متعلق به دولت است، استفاده می شود.

سردخانۀ کوچک: این سردخانه ها، کارخانه های کوچک یخ سازی هستند و برای تولید یخ از آن ها استفاده می شود.

سردخانۀ عمومی: در اینگونه سردخانه، مردم، تولید کنندگان و متصدیان بخش خصوصی، مواد غذایی تولیدی خود یا موادی که در فصول ارزانی خریداری نموده اند را نگهداری می کنند و بدین ترتیب سود عظیمی را شامل خود کرده و از دور ریز محصول تا حدی جلوگیری می کنند. بطوریکه به ازای هر کیلوگرم محصولی از قبیل سیب به ازای هر 6 ماه، 440 ریال از مشتری دریافت می شود؛ درحالیکه ممکن است این محصول از شهریور ماه (= فصل برداشت محصول = فصل ارزانی محصول) تا اسفند ماه (= بازار عید) به ازای هر کیلوگرم از این محصول هزاران ریال افزایش قیمت پیدا کند.

محل سردخانه

سردخانه باید:

-    از محل های آلوده و مخصوصاً محل های دفن زباله دور باشد و در جهتی باشد که در معرض بادهایی که از طرف اینگونه محل ها می آید، قرار نگیرد.

-         در جهت بادهای غالب منطقه قرار نگیرد.

-         در کنار رودخانه ها و مسیرهای عبور سیلاب قرار نگیرد.

-         حتی المقدور در کنار دکل های فشار قوی ساخته شود تا دچار هزینه های اضافی رسانیدن برق به سردخانه نشود.

-         در کنار کشتارگاه ها و اصطبل ها که موجب ایجاد بوی نا مطلوب می شوند؛ قرار نگیرد.

-    باید حتماً در کنار آسفالت بوده و دارای جادۀ آسفالت شده باشد تا از لطمه دید محصولات در حین حمل و نقل براثر تکان های شدید، ضربه و ... ناشی از ناهمواری جاده تا حد ممکن کاسته شود.

چینش محصول در اتاقک سردخانه

برای نگهداری محصولاتی از قبیل میوه جات از جعبه هایی برای جعبه گیری استفاده می شود که نو بوده و تا حد امکان تمیز و دور از عوال بیماری زا و قارچی باشد و سعی برآنست که از ورود عوامل بیماریزا و مخصوصاً قارچ ها و کپک از طریق خود محصول و یا جعبۀ آن جلوگیری شود.

چینش جعبه های سیب در سردخانه بدین قرار است که جعبه ها بطور عمودی روی هم چیده می شوند و در فواصل معینی از ارتفاع جعبه های روی هم چیده شد؛ پالت قرار می دهند.

لازم به ذکر است که موز را بصورت سبز و کال وارد سردخانه می کنند و با یک آرایش خاصی روی هم چیده می شوند؛ بطوریکه در بین جعبه ها همواره قسمت های خالی می ماند که محل عبور هوا می باشد. در موعد مقرر که قرار است موز وارد بازار شود به ازای هر جعبه یک قاشق کاربیت (که در معرض رطوبت گاز اتیلن (هورمون رسیدگی میوه) تولید می کند) داخل محیط سردخانه می ریزند و پس از مدت کوتاهی موزهای سبز و کال به موزهایی زرد وشیرین تبدیل می شوند(شکل2.).

شکل2. چینش میوه جات در داخل اتقاک های سردخانه

برای تسهیل و تسریع در امر حمل و نقل و چینش محصول در سردخانه، از ماشین هایی موسوم به لیفتراک استفاده می شود که دارای دو زائده هستند که این زائده ها در داخل شکاف های پالتی که در زیر جعبه ها قرار می گیرد، وارد شده و بار را بلند نمود و به محل مورد نظر منقل می کند و تا ارتفاعی که شرایط آن اجازه دهد با را بلا می برد.

سردخانۀ میلاد

این سردخانۀ عمومی در شمال همدان واقع است و جهت قرار گیری آن شرقی غربی می باشد؛ بطوریکه در معرض باد های غالب منطقه (که از غرب به شرق می وزند) قرار نمی گیرد. با دارا بودن 15000 متر مربع زیربنا، دارای ظرفیتی معادل 5000 تن است که این سردخانه را می توان بدین گونه که در شکل3. دیده می شود مجسم نمود. دارای دو سالن اصلی و یک راهرو، آماده گاه، تونل انجماد، اتاق کنترل، کندانسور و شبکه های انتقال برودت و ...، اتاقک تأمین برق اضطراری و ساختار و مواد مخصوص ساختمانی می باشد که به شرح هریک به تفصیل خواهیم پرداخت.

شکل3. نقشه کلی سردخانۀ میلاد

ساختمان سردخانه

اولین قسمتی که بمحض ورود به محوطۀ سردخانه با آن روبرو می شویم اتاقک نگهبانی است که وظیفۀ این بخش ایجاد امنیت برای محیط سردخانه می باشد. سپس با محوطۀ سردخانه مواجه می

تاریخچه آب انبار 18 ص

لینک دانلود و خرید پایین توضیحات

فرمت فایل word  و قابل ویرایش و پرینت

تعداد صفحات: 18

تاریخچه آب انبار

آب انبار در کشورهای یونان و روم نیز از این شیوه برای ذخیره آب استفاده می‌شد.

آب‌انبار در ایران

شرایط اقلیمی‌ خشک و نیمه خشک بخش عمده ای از ایران، تاثیر ژرف و بنیادی در خلق پدیده‌های گوناگون معماری این سرزمین گذاشته است. ریزش‌های آسمانی در ایران، به جز ناحیه شمالی و سواحل دریای مازندران، در بقیه نواحی بسیار کم است. به همین دلیل، از دیرباز در بیشتر دشت‌های وسیع ایران، برای دسترسی به آب، تلاش چشمگیری صورت گرفته و ایرانیان با بهره جستن از تمامی‌ توانایی‌های خود، ده‌ها کیلومتر قنات حفر کرده اند. آنها در کنار ساخت قنات‌ها و سدها، به ذخیره سازی آب‌های فراوان زمستانی برای به مصرف رساندن آنها در فصل‌های گرم سال نیز توجه داشته اند و برای تحقق این مساله، «آب‌انبار» را بنیان گذاشته اند.

آب‌انبارها علاوه بر نقش مهمی‌ که در زندگی روزمره مردم داشته اند، از موقعیت خاصی نیز در فرهنگ و اعتقادات مردم این سرزمین، بهره مند بوده اند. پیوند میان آب و آیین‌های مذهبی، در دوران بعد از اسلام نیز در ایران ادامه یافت؛ به گونه ای که نیایشگاه‌های آناهید، جای خود را به مصلی‌های شکوهمند خارج از شهر داد.

آب‌انبارها در بافت شهرهای حاشیه کویر، مرکز بسیاری از آبادی‌ها و شهرک‌ها و محله‌ها بوده‌اند و در بسیاری از محله‌ها بزرگ‌ترین و چشمگیرترین واحد معماری به شمار می‌روند.

فن ساختمان و شیوه معماری در ساختمان آب‌انبارها دارای اعتبار خاصی است؛ چرا که سازندگان این واحدها با دقت و نکته‌سنجی بسیار، به مسایل عمده ای چون میزان فشار آب بر کف و سطح آب‌انبار، مساله اندود داخل بنا، تهویه، تصفیه و جلوگیری از آلودگی آب، توجه کامل داشته‌اند.

هنر تزیین نمای خارجی این آب‌انبارها، به خصوص سردر ورودی آنها و در برخی از موارد، انتخاب اشعار جالبی برای کتیبه بالای سردر، همگی نشان دهنده آن است که این بناها با بسیاری از ویژگی‌ها و روحیات ساکنان پیرامون خود، ارتباط نزدیک و مستحکمی‌ داشته اند.

دلایل وجودی آب‌انبار

دلایل جمع‌آوری و نگه‌داری آب در آب‌انبارها را می‌توان به صورت زیر دسته بندی کرد:

الف) تبخیر شدن آب در اثر تماس مستقیم با گرمای خورشید و جریان هوا

ب ) فاسد شدن آب در هوای آزاد

ج) گرم شدن آب به علت تابش نور خورشید

عملکرد و ارکان آب‌انبارها

انواع آب‌انبارها از نظر نوع عملکرد و ارکان :

1. آب‌انبارهای خصوصی: این آب‌انبارها در خانه‌های شهری و یا روستایی، عموما در زیر ساختمان یا در زیر سطح حیاط ساخته می‌شوند. مخازن این آب‌انبارها معمولا مکعب یا مستطیل هستند و سقفی مسطح یا گهواره‌ای دارند. در این نوع آب‌انبارها اگر مخزن زیر حیاط خانه ساخته می‌شده، برداشت آب از آنها با دلو و از راه دریچه‌ای که در سقف یا نزدیک به سقف بوده، به وسیله تلمبه دستی انجام می‌گرفته است. اما چنان چه مخزن در زیر قسمت مسکونی ساخته می شد معمولا دسترسی به آب از طریق پاشیر صورت می‌گرفت. این مخازن، عمدتا یک هواکش یا بادگیر برای تهویه دارند که تا بام خانه امتداد می‌یابد. گنجایش برخی از این آب‌انبارها برای تامین مصرفی سه تا چهار سال یک خانه، کافی است.

«ایران به جز چند رود بزرگ و متوسط که با بهره‌مند بودن از سرچشمه‌های برفگیر، در تمامی‌ طول سال جریان دارند، عمده رودها در بخش کوتاهی از سال، آب در بستر دارند و بیشترشان از میانه بهار تا پایان پاییز، خشک و بی آب هستند.»

2. آب‌انبارهای عمومی: این آب‌انبارها اکثرا بناهای بزرگ و چشمگیری هستند و سازندگان آنها حکام و اعیان یا مردان نیکوکار محلی بوده‌اند که هزینه ساخت آنها را از بیت‌المال یا از اموال خویش می‌پرداخته اند.

الف) آب‌انبارهای شهری: معمولا در مراکز محله‌ها و در کنار امکان مذهبی، آموزشی، رفاهی و تجاری ساخته می‌شدند. نمونه‌های بازمانده از این آب‌انبارها نشان می‌دهد که آنها نسبت به انواع دیگر دارای ظرفیت بیشتری بوده و می توانستند نیاز محلات پرجمعیت شهری را برای ماه‌ها تامین کنند.

اهمیت حیاتی این بناها موجب می‌شد که در انتخاب نوع مصالح و کیفیت ساختمان آنها شود و افزودن بر بخش‌ها و اجزای ضروری، جلوخان‌هایی بزرگ، سردر و هشتی، پله‌های پهن، بادگیرهای بلند و همچنین تزیینات گوناگون در آنها به کار رود. از جمله معروفترین این آب‌انبارها در تهران باید به این موارد اشاره کرد: «سید اسماعیل، صاحب ایوان، بابا نوذر، یوزباش، سید ولی، امامزاده یحیی، رضا قلی خان، چهل تن و کوچه غریبان.

در سمنان آب‌انبار قلی و سرخه، در قزوین آب‌انبارهای حاج کاظم و سردار بزرگ، در مشهد آب‌انبارهای حوض لقمان، حوض میرزا ناظر، بالا کوچه و چهل پایه و در کاشان آب‌انبار سیدحسین دخان، از نمونه‌های معروف این نوع معماری به شمار می‌روند.

2_ب) آب‌انبارهای روستایی: عموما در میدان‌های مرکزی روستاها ساخته می‌شدند. این آب‌انبارها معماری بسیار ساده ای داشتند و از مصالح موجود در محل و بیشتر بدون تزیینات و پیرایه‌ها، شکل می‌گرفتند. از نمونه‌های شناخته شده این آب‌انبارها می‌توان به آب‌انبار حاج سیدحسین در آبادی خنک (خونک) و آب‌انبار دو راه در آبادی در رحمت آباد استان یزد اشاره کرد.

2-ج) آب‌انبارهای قلعه ای: این آب‌انبارها بسیار ساده و اغلب به صورت حوض‌های سرپوشیده‌اند. مخزن آنها نسبتا کوچک و عمیق است و به شکل چاهی سریع در قسمت مرکزی آب‌انبار ساخته می‌شده است. برخی از آنها به نحوی با مجموعه بناهای قلعه ترکیب شده‌اند که بتوانند آب باران که روی بام‌ها و صحن قلعه روان می‌شود، جمع آوری و ذخیره کنند.

معماری آب‌انبارهای داخل کاروانسراها را می‌توان تاثیر گرفته از این نوع آب‌انبارها دانست و در این گروه مطالعه کرد. این بناها معمولا به صورت حوض‌هایی سرپوشیده در میان حیاط و روی محورهای اصلی کاروانسرا ساخته می‌شدند.

2-د) آب‌انبارهای میان‌راهی: این آب‌انبارها معمولا در مسیر جاده‌های کاروان‌رو و در کنار کاروانسراها شکل می‌گرفتند. آنها مخازن استوانه‌ای و پوشش گنبدی دارند و برخی نیز اطاق و کلاه‌فرنگی‌هایی برای استراحت مسافران و خواندن نماز دارند.

از نمونه آب‌انبارهای میان‌راهی می‌توان به آب‌انبارهای حوض بلند وزیر بر سر راه یزد به مشهد و آب‌انبار حاج حسین معمار در جاده یزد به تهران، اشاره کرد.

2-ه) آب‌انبارهای بیابانی: معمولا در بیابان‌های خشک و به منظور سیراب کردن دام‌ها ساخته می‌شدند. مخازن این آب‌انبارها معمولا چهارگوش ساخته می‌شده و دیوارهای‌شان حدود دو متر بالاتر از سطح زمین بوده است.

مقدمه

شکل 1: یک آب انبار قدیمی سنگی در جاده تهران - گرمسار. در این عکس قسمت های مختلف آب انبار شامل مخزن، گنبد و سردر راه پله مشخص می باشد.

به دلیل خشکی آب و هوای بخش عمده ای از کشور ایران و عدم ریزش باران کافی در بیش از شش ماه از سال در اکثر نقاط و در نتیجه فصلی بودن آب رودخانه ها و عدم دسترسی به آب، تمهیدات گوناگونی جهت تامین آب شیرین در فصول خشک سال شده است. احداث بند، قنات و آب انبار را می توان از این جمله نام برد. در این رابطه، آب انبار همان گونه که از نام آن مشخص است، برای ذخیره آب در فصول پر آب و استفاده از آن در بقیه ایام سال می باشد.

قدیمی ترین آثار به جای مانده از آب انبار تقریباً با پیدایش اولین تمدن های ایران هم زمان است. مخزن آب شهر ایلامی - دورانتاش (1) ۞ در چغازنبیل مربوط به هزاره دوم قبل از میلاد هنوز باقی است. از دوران حکومت هخامنشیان نیز بقایای آب انبار و آب راه های متعدد در قصر جمشید وجود دارد.

در دوره اسلامی، آب انبار نیز مانند سایر ابنیه شهری در مراکز تجمع، مانند راسته های بازار و مراکز محلات و همچنین در کاروانسرا های بین راهی احداث می شده. در شهر های گرم و خشک ایران هر محله ای اغلب برای خود یک آب انبار داشته که توسط اهالی محل احداث می شده و یا گاهی بانی آن یکی از افراد متمکن و خیرخواه محله بوده است. آب انبار توسط اهالی خود محل اداره می شد و از کسی مبلغی برای استفاده از آن گرفته نمی شد، فقط اهالی محل خرج تعمیرات و نگهداری آن را می پرداخته اند.

در شهر های گرم و خشک آب انبار از ابنیه مهم شهری بوده و بنای آن با بادگیر های بلند و گنبد های حجیم از فواصل دور در سیمای شهر خودنمایی می کرده است. آب انبار های مهم دارای سردر های ورود بسیار زیبا بوده اند که با انواع کاربندی ها و مقرنس ها تزیین می شده و گاهی شعری در جهت سلام بر امام حسین (ع) و لعنت بر یزید و یا یادآوری خیری که بانی آن انجام داده بر روی کاشی های هفت رنگ نقش می بست. چنانچه ابیات زیر قسمتی از اشعار نوشته شده بر روی آب انبار حاج میرزا حسین عامل در نزدیکی میدان امام ساوه بیانگر آن است.

تاریخ احداث آب انبار ها، معمولاً در درگاه آن ها ثبت می شده و با حساب ابجد، سال بنای این آب انبار 1186 هجری قمری (2) ۞ که به دوره زندیه بر می گردد، می باشد.

فراهم نمودن آب بهداشتی، خنک و قابل دسترس برای همه اهالی، احتیاج به یک سری تدابیر زیست اقلیمی داشته است که در دنباله این مقاله بحث خواهد شد.

اقلیم

شکل 2: سردر راه پله یک آب انبار در روستای کوهستانی ابیانه. مخزن آب انبار، درست پشت راه پله واقع است.

تاریخچه آب انبار 18 ص

لینک دانلود و خرید پایین توضیحات

فرمت فایل word  و قابل ویرایش و پرینت

تعداد صفحات: 18

تاریخچه آب انبار

آب انبار در کشورهای یونان و روم نیز از این شیوه برای ذخیره آب استفاده می‌شد.

آب‌انبار در ایران

شرایط اقلیمی‌ خشک و نیمه خشک بخش عمده ای از ایران، تاثیر ژرف و بنیادی در خلق پدیده‌های گوناگون معماری این سرزمین گذاشته است. ریزش‌های آسمانی در ایران، به جز ناحیه شمالی و سواحل دریای مازندران، در بقیه نواحی بسیار کم است. به همین دلیل، از دیرباز در بیشتر دشت‌های وسیع ایران، برای دسترسی به آب، تلاش چشمگیری صورت گرفته و ایرانیان با بهره جستن از تمامی‌ توانایی‌های خود، ده‌ها کیلومتر قنات حفر کرده اند. آنها در کنار ساخت قنات‌ها و سدها، به ذخیره سازی آب‌های فراوان زمستانی برای به مصرف رساندن آنها در فصل‌های گرم سال نیز توجه داشته اند و برای تحقق این مساله، «آب‌انبار» را بنیان گذاشته اند.

آب‌انبارها علاوه بر نقش مهمی‌ که در زندگی روزمره مردم داشته اند، از موقعیت خاصی نیز در فرهنگ و اعتقادات مردم این سرزمین، بهره مند بوده اند. پیوند میان آب و آیین‌های مذهبی، در دوران بعد از اسلام نیز در ایران ادامه یافت؛ به گونه ای که نیایشگاه‌های آناهید، جای خود را به مصلی‌های شکوهمند خارج از شهر داد.

آب‌انبارها در بافت شهرهای حاشیه کویر، مرکز بسیاری از آبادی‌ها و شهرک‌ها و محله‌ها بوده‌اند و در بسیاری از محله‌ها بزرگ‌ترین و چشمگیرترین واحد معماری به شمار می‌روند.

فن ساختمان و شیوه معماری در ساختمان آب‌انبارها دارای اعتبار خاصی است؛ چرا که سازندگان این واحدها با دقت و نکته‌سنجی بسیار، به مسایل عمده ای چون میزان فشار آب بر کف و سطح آب‌انبار، مساله اندود داخل بنا، تهویه، تصفیه و جلوگیری از آلودگی آب، توجه کامل داشته‌اند.

هنر تزیین نمای خارجی این آب‌انبارها، به خصوص سردر ورودی آنها و در برخی از موارد، انتخاب اشعار جالبی برای کتیبه بالای سردر، همگی نشان دهنده آن است که این بناها با بسیاری از ویژگی‌ها و روحیات ساکنان پیرامون خود، ارتباط نزدیک و مستحکمی‌ داشته اند.

دلایل وجودی آب‌انبار

دلایل جمع‌آوری و نگه‌داری آب در آب‌انبارها را می‌توان به صورت زیر دسته بندی کرد:

الف) تبخیر شدن آب در اثر تماس مستقیم با گرمای خورشید و جریان هوا

ب ) فاسد شدن آب در هوای آزاد

ج) گرم شدن آب به علت تابش نور خورشید

عملکرد و ارکان آب‌انبارها

انواع آب‌انبارها از نظر نوع عملکرد و ارکان :

1. آب‌انبارهای خصوصی: این آب‌انبارها در خانه‌های شهری و یا روستایی، عموما در زیر ساختمان یا در زیر سطح حیاط ساخته می‌شوند. مخازن این آب‌انبارها معمولا مکعب یا مستطیل هستند و سقفی مسطح یا گهواره‌ای دارند. در این نوع آب‌انبارها اگر مخزن زیر حیاط خانه ساخته می‌شده، برداشت آب از آنها با دلو و از راه دریچه‌ای که در سقف یا نزدیک به سقف بوده، به وسیله تلمبه دستی انجام می‌گرفته است. اما چنان چه مخزن در زیر قسمت مسکونی ساخته می شد معمولا دسترسی به آب از طریق پاشیر صورت می‌گرفت. این مخازن، عمدتا یک هواکش یا بادگیر برای تهویه دارند که تا بام خانه امتداد می‌یابد. گنجایش برخی از این آب‌انبارها برای تامین مصرفی سه تا چهار سال یک خانه، کافی است.

«ایران به جز چند رود بزرگ و متوسط که با بهره‌مند بودن از سرچشمه‌های برفگیر، در تمامی‌ طول سال جریان دارند، عمده رودها در بخش کوتاهی از سال، آب در بستر دارند و بیشترشان از میانه بهار تا پایان پاییز، خشک و بی آب هستند.»

2. آب‌انبارهای عمومی: این آب‌انبارها اکثرا بناهای بزرگ و چشمگیری هستند و سازندگان آنها حکام و اعیان یا مردان نیکوکار محلی بوده‌اند که هزینه ساخت آنها را از بیت‌المال یا از اموال خویش می‌پرداخته اند.

الف) آب‌انبارهای شهری: معمولا در مراکز محله‌ها و در کنار امکان مذهبی، آموزشی، رفاهی و تجاری ساخته می‌شدند. نمونه‌های بازمانده از این آب‌انبارها نشان می‌دهد که آنها نسبت به انواع دیگر دارای ظرفیت بیشتری بوده و می توانستند نیاز محلات پرجمعیت شهری را برای ماه‌ها تامین کنند.

اهمیت حیاتی این بناها موجب می‌شد که در انتخاب نوع مصالح و کیفیت ساختمان آنها شود و افزودن بر بخش‌ها و اجزای ضروری، جلوخان‌هایی بزرگ، سردر و هشتی، پله‌های پهن، بادگیرهای بلند و همچنین تزیینات گوناگون در آنها به کار رود. از جمله معروفترین این آب‌انبارها در تهران باید به این موارد اشاره کرد: «سید اسماعیل، صاحب ایوان، بابا نوذر، یوزباش، سید ولی، امامزاده یحیی، رضا قلی خان، چهل تن و کوچه غریبان.

در سمنان آب‌انبار قلی و سرخه، در قزوین آب‌انبارهای حاج کاظم و سردار بزرگ، در مشهد آب‌انبارهای حوض لقمان، حوض میرزا ناظر، بالا کوچه و چهل پایه و در کاشان آب‌انبار سیدحسین دخان، از نمونه‌های معروف این نوع معماری به شمار می‌روند.

2_ب) آب‌انبارهای روستایی: عموما در میدان‌های مرکزی روستاها ساخته می‌شدند. این آب‌انبارها معماری بسیار ساده ای داشتند و از مصالح موجود در محل و بیشتر بدون تزیینات و پیرایه‌ها، شکل می‌گرفتند. از نمونه‌های شناخته شده این آب‌انبارها می‌توان به آب‌انبار حاج سیدحسین در آبادی خنک (خونک) و آب‌انبار دو راه در آبادی در رحمت آباد استان یزد اشاره کرد.

2-ج) آب‌انبارهای قلعه ای: این آب‌انبارها بسیار ساده و اغلب به صورت حوض‌های سرپوشیده‌اند. مخزن آنها نسبتا کوچک و عمیق است و به شکل چاهی سریع در قسمت مرکزی آب‌انبار ساخته می‌شده است. برخی از آنها به نحوی با مجموعه بناهای قلعه ترکیب شده‌اند که بتوانند آب باران که روی بام‌ها و صحن قلعه روان می‌شود، جمع آوری و ذخیره کنند.

معماری آب‌انبارهای داخل کاروانسراها را می‌توان تاثیر گرفته از این نوع آب‌انبارها دانست و در این گروه مطالعه کرد. این بناها معمولا به صورت حوض‌هایی سرپوشیده در میان حیاط و روی محورهای اصلی کاروانسرا ساخته می‌شدند.

2-د) آب‌انبارهای میان‌راهی: این آب‌انبارها معمولا در مسیر جاده‌های کاروان‌رو و در کنار کاروانسراها شکل می‌گرفتند. آنها مخازن استوانه‌ای و پوشش گنبدی دارند و برخی نیز اطاق و کلاه‌فرنگی‌هایی برای استراحت مسافران و خواندن نماز دارند.

از نمونه آب‌انبارهای میان‌راهی می‌توان به آب‌انبارهای حوض بلند وزیر بر سر راه یزد به مشهد و آب‌انبار حاج حسین معمار در جاده یزد به تهران، اشاره کرد.

2-ه) آب‌انبارهای بیابانی: معمولا در بیابان‌های خشک و به منظور سیراب کردن دام‌ها ساخته می‌شدند. مخازن این آب‌انبارها معمولا چهارگوش ساخته می‌شده و دیوارهای‌شان حدود دو متر بالاتر از سطح زمین بوده است.

مقدمه

شکل 1: یک آب انبار قدیمی سنگی در جاده تهران - گرمسار. در این عکس قسمت های مختلف آب انبار شامل مخزن، گنبد و سردر راه پله مشخص می باشد.

به دلیل خشکی آب و هوای بخش عمده ای از کشور ایران و عدم ریزش باران کافی در بیش از شش ماه از سال در اکثر نقاط و در نتیجه فصلی بودن آب رودخانه ها و عدم دسترسی به آب، تمهیدات گوناگونی جهت تامین آب شیرین در فصول خشک سال شده است. احداث بند، قنات و آب انبار را می توان از این جمله نام برد. در این رابطه، آب انبار همان گونه که از نام آن مشخص است، برای ذخیره آب در فصول پر آب و استفاده از آن در بقیه ایام سال می باشد.

قدیمی ترین آثار به جای مانده از آب انبار تقریباً با پیدایش اولین تمدن های ایران هم زمان است. مخزن آب شهر ایلامی - دورانتاش (1) ۞ در چغازنبیل مربوط به هزاره دوم قبل از میلاد هنوز باقی است. از دوران حکومت هخامنشیان نیز بقایای آب انبار و آب راه های متعدد در قصر جمشید وجود دارد.

در دوره اسلامی، آب انبار نیز مانند سایر ابنیه شهری در مراکز تجمع، مانند راسته های بازار و مراکز محلات و همچنین در کاروانسرا های بین راهی احداث می شده. در شهر های گرم و خشک ایران هر محله ای اغلب برای خود یک آب انبار داشته که توسط اهالی محل احداث می شده و یا گاهی بانی آن یکی از افراد متمکن و خیرخواه محله بوده است. آب انبار توسط اهالی خود محل اداره می شد و از کسی مبلغی برای استفاده از آن گرفته نمی شد، فقط اهالی محل خرج تعمیرات و نگهداری آن را می پرداخته اند.

در شهر های گرم و خشک آب انبار از ابنیه مهم شهری بوده و بنای آن با بادگیر های بلند و گنبد های حجیم از فواصل دور در سیمای شهر خودنمایی می کرده است. آب انبار های مهم دارای سردر های ورود بسیار زیبا بوده اند که با انواع کاربندی ها و مقرنس ها تزیین می شده و گاهی شعری در جهت سلام بر امام حسین (ع) و لعنت بر یزید و یا یادآوری خیری که بانی آن انجام داده بر روی کاشی های هفت رنگ نقش می بست. چنانچه ابیات زیر قسمتی از اشعار نوشته شده بر روی آب انبار حاج میرزا حسین عامل در نزدیکی میدان امام ساوه بیانگر آن است.

تاریخ احداث آب انبار ها، معمولاً در درگاه آن ها ثبت می شده و با حساب ابجد، سال بنای این آب انبار 1186 هجری قمری (2) ۞ که به دوره زندیه بر می گردد، می باشد.

فراهم نمودن آب بهداشتی، خنک و قابل دسترس برای همه اهالی، احتیاج به یک سری تدابیر زیست اقلیمی داشته است که در دنباله این مقاله بحث خواهد شد.

اقلیم

شکل 2: سردر راه پله یک آب انبار در روستای کوهستانی ابیانه. مخزن آب انبار، درست پشت راه پله واقع است.