نقش مذهب و سلامت معنوی در پیشگیری از اعتیاد

نقش مذهب و سلامت معنوی در پیشگیری از اعتیاد

نقش مذهب و سلامت معنوی در پیشگیری از اعتیاد

مقدمه

شواهد قابل ملاحظه ای وجود دارد که داشتن اعتقادهای مذهبی نقش مهمی در کاهش مصرف مواد دارد. افرادی که اصول مذهبی را پذیرفته اند و نسبت به آن احساس پیوستگی می کنند، نسبت به افرادی که به این اصول بی‌توجه هستند کمتر مواد مصرف می کنند. این امر صرف نظر از اینکه فرد به چه مذهبی گرایش دارد رخ می دهد. اصولاً مذهب در سه سطح می تواند مصرف مواد را تحت تأثیر خود قرار دهد. اولین تاثیر مذهب شامل فعالیتهای پیشگیرانه است که برای تحریم شروع مصرف مواد به کار گرفته می شود و می تواند در بر گیرنده آموزش مستقیم مردم درباره منع مصرف مواد و همچنین هدفمند کردن زندگی باشد که در این صورت مصرف مواد عملی پسندیده نیست. دومین تأثیر مذهب در جلوگیری از گسترش اعتیاد در افرادی است که مصرف آزمایشی و گاه به گاه (تفریحی) مواد را شروع کرده اند.

سومین تأثیر مذهب شامل برنامه هایی است که برای کمک به افراد معتاد به منظور ترک و همچنین پرهیز از بازگشت مجدد در آنان فراهم شده است.

می توان گفت فردی که به طور منظم اعمال مذهبی را به جا می آورد، احتمال کمتری دارد که مواد مخدر مصرف کند تا فردی که تمایل به اجرای این اعمال ندارد.

نقش پیشگیرانه مذهب درباره اعتیاد

تحقیق های زیادی درباره نقش بازدارندگی مذهب درباره اعتیاد می نویسند که در مقیاس گروهی، داشتن اتکای مذهبی می تواند با کاهش مصرف مواد مخدر ارتباط داشته باشد. حال این سئوال پیش می آید که چه ساز و کارهایی در مذهب وجود دارد که باعث کاهش مصرف مواد می شود؟ در پاسخ به این سئوال دو نظریه وجود دارد که می تواند به درک بهتر ما از تأثیر مذهب بر کاهش مصرف مواد کمک کند این دو نظریه عبارتند از :

1- نظریه مهار اجتماعی   2- نظریه یادگیری اجتماعی

نظریه مهار اجتماعی

نظریه پردازان نظریه مهار اجتماعی بر این باورند که انسان ها ذاتاً ضد اجتماعی اند و طبیعتاً قابلیت ارتکاب جرایم را دارند و از آنجایی که رفتار انحرافی پاسخی طبیعی در برابر قوانین است بنابراین بهتر است از واژه همرنگی به جای انحراف استفاده شود. هیرشی درباره مصرف مواد این گونه فرض کرده است که مواد مخدر در جامعه به راحتی قابل دسترسی است و این طبیعی است که مردم مصرف مواد را تجربه کنند. پس به جای اینکه سئوال کنیم چرا مردم مواد مصرف می کنند، می باید بپرسیم که چرا بیشتر مردم مواد مصرف نمی کنند. انحراف در جامعه بستگی به التزامی دارد که بین افراد و جامعه به وجود می آید و آنان را از نقض کردن قوانین باز می دارد. این التزام و قرارداد اجتماعی شامل چهار عنصر که عبارتست از وابستگی، تعهد، پیروی و اعتقاد است. نظریه مهار اجتماعی پیش بینی می کند که اگر افراد در وابستگی، تعهد و پیروی و اعتقاد در سطح بالایی باشند کمتر مستعد انحراف از هنجارهای اجتماعی از جمله مصرف مواد خواهند بود. یکی از نهادهای اجتماعی مهمی که به وسیله بسیاری از نظریه پردازان مهار اجتماعی نادیده گرفته شد مذهب است. با توجه به این دیدگاه می توان اظهار داشت که پایبندی مذهبی، فرد را به چند طریق از مصرف مواد باز می دارد :

1- افرادی که به مذهب وابستگی پیدا می کنند خواه نا خواه با افرادی مذهبی ارتباط متقابل دارند و اگر مواد مصرف کنند مورد سرزنش و طرد آنان قرار می گیرند.

2- مشارکت در فعالیتهای مذهبی زمان کمی را برای تجربه مواد در فرد باقی می گذارد.

3- تعهد نسبت به مذاهب و هدفهای آنان به زندگی فرد معنا می دهد به گونه ای که مصرف مواد، دیگر جذابیتی برای آنها ندارد.

4- نظام اعتقادی اکثر مذاهب مخالف با مصرف مواد است و آموزشهای آنان تقویت کننده عقاید منفی در برابر مصرف مواد است.

خلاصه کلام اینکه مذهب مردم را برابر فعالیتهای متداول سرگرم می سازد و شبکه های اجتماعی را پدید می آورد که مصرف مواد در آن غیر قابل پذیرش است.

نظریه یادگیری اجتماعی

بر پایه نظریه یادگیری اجتماعی، رفتارهای انحرافی و مجرمانه، اساساً به وسیله تداعی های فرد رخ می دهد، تداعی‌ها معانی یا الگوهای رفتاری هستند که فرد قبلاً آنها را کسب کرده و اجازه بروز یا منع چنین رفتارهایی را می دهد.

نظریه پردازان یادگیری اجتماعی معتقدند که همرنگی امری طبیعی است و این سئوال را مطرح می کنند که چرا مردم قوانین را زیر پا می گذارند و خود نیز پاسخ می دهند که بر پایه نظریه یادگیری اجتماعی، فرد یاد می گیرد قانون شکن باشد چرا که از طریق گروههای اولیه مثل خانواده و دوستان این اعمال را یاد گرفته است. بنابراین آنان که مواد مصرف می کنند تمایل دارند دوستانی داشته باشند که آنان هم مواد مصرف کنند. آنان از طریق این دوستان نگرش های خوشایند و شیوه های مصرف مواد را یاد می گیرند و حمایت های لازم را برای نگرشها و رفتارهایشان دریافت می کنند.

مذهب، بهداشت روان و اعتیاد

یکی از شیوه هایی که مذهب به وسیله آن مصرف مواد را کاهش می دهد، پرورش جنبه های بهداشت روانی است. مذهب به زندگی فرد جهت می دهد و از او به هنگام فشارهای روانی روزمره حمایت می کند. بنابراین تأمین بهداشت روانی می تواند فرد را از مصرف تفریحی و در نتیجه اعتیاد به مواد مخدر باز دارد و از طرف دیگر باعث کاهش مشکلاتی مثل افسردگی، احساس از خود بیگانگی، تنهایی و عزت نفس پایین می شود، بنابراین فرد مستعد مصرف مواد می شود.

مواد مخدر و روشهای مبارزه با آن

اعتیاد به مواد مخدر و افیونی از جمله معضلات بهداشتی، روانی و اجتماعی جهان کنونی است و تمام کشورها را کم و بیش مورد تهدید قرار داده است. تا به حال نزدیک به هزار ماده محرک توهم زا و آرام بخش، شناسایی که با روشهای مختلفی چون خوردن، تدخین (دود کردن)، تزریق و استنشاق مورد استفاده سوء واقع می شود. این پدیده ویرانگر سالانه عده زیادی قربانی می گیرد و قربانیان این پدیده شوم به طور معمول گرانبهاترین سرمایه های هر مملک یعنی جوانان هستند. سوداگران مرگ از ناآگاهی و مشکلات گوناگون مردم برای گسترش و رونق بازارهای خود استفاده می کنند و با راههای مختلف قربانیان بیشتری را در دام مخوف خویش گرفتار می سازند. آمارهای سازمانهای بین المللی حاکی از افزایش فزاینده مصرف این مواد در سطح جهان است و در این میان تنها تفاوت موجود بین کشورها در الگوی مصرف آنهاست. این معضل اجتماعی علاوه بر به خطر انداختن سلامت جسمی و روانی و تخریب بعد معنوی فرد معتاد، سلامت جامعه را از نظر اجتماعی، اقتصادی، سیاسی و فرهنگی مورد تهدید قرار می دهد. به همین دلیل همه کشورهای جهان سعی دارند با تدوین برنامه های مختلف از گسترش اعتیاد جلوگیری کنند و به درمان و بازپروری معتادان و مبارزه با ورود این مواد به کشورشان بپردازند. در کشور ما یکی از دلایلی که باعث افزایش تعداد معتادان و وفور مواد مخدر شده است، همسایگی با افغانستان و پاکستان و داشتن مرز مشترک نسبتاً زیاد با این کشورهاست. کشور افغانستان به عنوان یکی از بزرگترین تولید کنندگان مواد مخدر در جهان بیشترین مواد مخدر تولیدی خود را از مسیر ایران به کشورهای اروپایی منتقل و ترانزیت می کند. به همین دلیل ایران همیشه از این نظر بیشترین ضربه را خورده است.

از جمله فعالیتهایی که در جهت مهار عرضه مواد مخدر در ایران اجرا می شود، مبارزه با ورود این مواد به کشور است. فرهنگ سازی نادرست مسئله مواد مخدر و اعتیاد به آنها در فرهنگ کنونی برخی کشورها، صورتی متفاوت به خود گرفته است و مواد مخدر قانونی و غیرقانونی گوناگون بیش از هر زمانی در تاریخ بشر در دسترس است و از فروش این مواد سودهای کم سابقه ای بدست می آید. معاملات مواد مخدر از سوی بخشهای قانونی و یا زیرزمینی بسیار قدرتمند و عظیم حمایت می شوند. تبلیغات وسیع و متقاعد کننده در سطح ملی در زمینه های مصرف تفریحی مواد مخدر توسط افراد بزرگسال، جوانان را به تأسی رفتاری مشابه از بزرگسالان تشویق می کند. این امر اغلب به مصرف غیرقانونی مواد مخدر منجر می شود. جرم داشتن، ساخت، حمل، فروش و مصرف مواد مخدر اگرچه تا حدی عرضه و تقاضای آن را کاهش می دهد، اما اصل مشکل را از بین نبرده است و نخواهد برد.

مواد مخدر و اعتیاد به عنوان یک پدیده اجتماعی جوامع مختلف را با فرهنگ‌های مختلف تحت سیطره خود در آورده است. اعتیاد و سوء استفاده از مواد مخدر بیش از همه، قشر جوان و نیرو ی فعال جامعه را هدف خود قرار داده است.

دین اسلام به دلیل ماهیت اجتماعی‌اش و دیدگاهی که نسبت به انسان و رشد و کمال او دارد، در بردارنده بسیاری از مولفه‌های جامعه شناختی است.

بدین معنا که چون اساسا بر طبق آموزه‌های این دین لزوما راه کمال از میان بستر‌های اجتماعی می‌گذرد، لذا طیف وسیعی از دستورات در جهت زندگی اجتماعی سمت و سو یافته است، در این صورت بجا نیست اگر متوقع باشیم که قرآن کریم بعنوان سر چشمه معارف اسلامی نسبت به آنچه امروز انحراف اجتماعی نامیده می‌شود فاقد دیدگاه باشد. به عکس، خطوط کلی و کلان آنرا به تصویر کشیده است. از آنجا که مذهب و باور‌های مذهبی از جمله عوامل فرهنگی هستند که باید در ارتقای سلامت، درمان و پیشگیری از آسیب‌های اجتماعی مورد توجه بیشتر قرار گیرند،لذا آشنایی صحیح با مبانی دینی انسان را از مبدا سیر در اندیشه‌های نادرست و ابتلای به انحرافات باز می‌دارد.

بسیاری از جامعه شناسان معتقدند که جامعه ما در دوران گذار به سر می‌برد. یکی از نشانه‌های این دوران، بی‌هنجاری، نابسامانی، بی‌قانونی، افزایش جرم و جنایت و از همه مهمتر افزایش اعتیاد می‌باشد که روزانه بسیاری از ما آنرا لمس و یا مشاهده می‌کنیم. از آنجایی که یکی از مؤلفه‌های اصلی سرمایه در هر جامعه و محیط کاری نیروی انسانی سالم و پرتوان آنست، از این رو تمام پیشرفت‌های علمی مرهون تلاش افرادی است که در سلامتی کامل به سر می‌برند(جلیلیان،1380، 113-114). اعتیاد و سوء مصرف مواد مخدر از موانع عمده‌ی توسعه جوامع به شمار می‌رود و از خطرات عمده‌ای است که سلامتی نسل جوان را مورد تهاجم قرار می‌دهد.